کد مطلب:343 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:423
احکام نماز
نماز مهمترین اعمال دینی است كه اگر قبول درگاه خداوند عالم شود،عبادتهای دیگر هم قبول می شود. و اگر پذیرفته نشود، اعمال دیگر هم قبول نمی شود. و همانطور كه اگر انسان شبانه روزی پنج نوبت در نهر آبی شستشو كند، چرك در بدنش نمی ماند، نمازهای پنجگانه هم انسان را از گناهان پاك می كند. و سزاوار است كه انسان نماز را در اول وقت بخواند. و كسی كه نماز را پست و سبك شمارد،مانند كسی است كه نماز نمی خواند. پیغمبر اكرم صلی الله علیه و آله و سلم فرمود:"كسی كه به نماز اهمیت ندهد و آن را سبك شمارد، سزاوار عذاب آخرت است".روزی حضرت در مسجد تشریف داشتند، مردی وارد و مشغول نماز شد، و ركوع و سجودش را كاملا به جا نیاورد. حضرت فرمودند: "اگر این مرد در حالی كه نمازش این طور است از دنیا برود، به دین من از دنیا نرفته است". پس انسان باید مواظب باشد كه به عجله و شتابزدگی نماز نخواند، و در حال نماز به یاد خدا و با خضوع و خشوع و وقار باشد، و متوجه باشد كه با چه كسی سخن می گوید، و خود را در مقابل عظمت و بزرگی خداوند عالم بسیار پست و ناچیز ببیند. و اگر انسان در موقع نماز كاملا به این مطلب توجه كند، از خود بی خبر می شود. چنانچه در حال نماز تیر را از پای مبارك امیر المؤمنین علیه السلام بیرون كشیدند و آن حضرت متوجه نشدند. و نیز باید نمازگزار توبه و استغفار نماید و گناهانی كه مانع قبول شدن نماز است مانند حسد،كبر، غیبت، خوردن حرام، آشامیدن مسكرات و ندادن خمس و زكات، بلكه هر معصیتی را ترك كند. و همچنین سزاوار است كارهایی كه ثواب نماز را كم می كند بجانیاورد، مثلا در حال خواب آلودگی و خودداری از بول به نماز نایستد و در موقع نماز به آسمان نگاه نكند. و نیز كارهایی كه ثواب نماز را زیاد می كند بجا آورد، مثلا انگشتری عقیق به دست كند، و لباس پاكیزه بپوشد، و شانه و مسواك كند، و خود را خوشبو نماید.
نمازهای واجب
نمازهای واجب شش است: اول: نماز یومیه. دوم: نماز آیات. سوم: نماز میت. چهارم: نماز طواف واجب خانه كعبه. پنجم: نماز قضای پدر كه بر پسر بزرگتر واجب است. ششم: نمازی كه به واسطه اجاره و نذر و قسم و عهد واجب می شود.
نمازهای واجب یومیه
نمازهای واجب یومیه پنج است: ظهر و عصر هر كدام چهار ركعت، مغرب سه ركعت، عشا چهار ركعت، صبح دو ركعت.
728 در سفر باید نمازهای چهار ركعتی را با شرایط ی كه گفته می شود، دو ركعت خواند.
وقت نماز ظهر و عصر
729 اگر چوب یا چیزی مانند آن را راست در زمین هموار فرو برند، صبح كه خورشید بیرون می آید، سایه آن به طرف مغرب می افتد. و هر چه آفتاب بالا می آید،این سایه كم می شود. و در شهرهای ما در اول ظهر شرعی به آخرین درجه كمی می رسد،و ظهر كه گذشت، سایه آن به طرف مشرق برمی گردد. و هر چه خورشید رو به مغرب می رود، سایه زیادتر می شود. بنابر این وقتی سایه به آخرین درجه كمی رسید و دو مرتبه رو به زیاد شدن گذاشت، معلوم می شود ظهر شرعی شده است. ولی در بعضی شهرها مثل مكه كه گاهی موقع ظهر سایه به كلی از بین می رود، بعد از آنكه سایه دوباره پیدا شد، معلوم می شود ظهر شده است.
730 چوب یا چیز دیگری را كه برای معین كردن ظهر به زمین فرو می برند، شاخص گویند.
731 نماز ظهر و عصر هر كدام وقت مخصوص و مشتركی دارند: وقت مخصوص نماز ظهر از اول ظهر است تا وقتی كه از ظهر به اندازه خواندن نماز ظهر بگذرد. و وقت مخصوص نماز عصر موقعی است كه به اندازه خواندن نماز عصر وقت به مغرب مانده باشد، كه اگر كسی تا این موقع نماز ظهر را نخواند، نماز ظهر او قضا شده و باید نماز عصر را بخواند. و ما بین وقت مخصوص نماز ظهر و وقت مخصوص نماز عصر وقت مشترك نماز ظهر و نماز عصر است. و اگر كسی اشتباها نماز ظهر یا عصر را در وقت مخصوص دیگری بخواند، نمازش صحیح است.
732 اگر پیش از خواندن نماز ظهر سهوا مشغول نماز عصر شود و در بین نماز بفهمد اشتباه كرده است، چنانچه در وقت مشترك باشد، باید نیت را به نماز ظهر برگرداند. یعنی نیت كند كه آنچه تا حال خوانده ام و آنچه را مشغولم و آنچه بعد می خوانم، همه نماز ظهر باشد. و بعد از آنكه نماز را تمام كرد، نماز عصر را بخواند. و اگر در وقت مخصوص به ظهر باشد، باید نیت را به نماز ظهر برگرداند و نماز را تمام كند و بعد نماز عصر را بخواند و احتیاط آن است كه دوباره نماز عصر را هم بعد از آن بخواند، و این احتیاط خیلی خوب است.
733 در روز جمعه انسان می تواند به جای نماز ظهر، دو ركعت نماز جمعه بخواند. ولی احتیاط مستحب آن است كه اگر نماز جمعه خواند، نماز ظهر را هم بخواند، و این احتیاط خیلی مطلوب است.
734 احتیاط واجب آن است كه نماز جمعه را از موقعی كه عرفا اول ظهر می گویند، تاخیر نیندازد. و اگر از اوایل ظهر تاخیر افتاد، به جای نماز جمعه نماز ظهر بخواند.
وقت نماز مغرب و عشا
735 مغرب موقعی است كه سرخی طرف مشرق كه بعد از غروب آفتاب پیدا می شود، از بین برود.
736 نماز مغرب و عشا هر كدام وقت مخصوص و مشتركی دارند: وقت مخصوص نماز مغرب از اول مغرب است تا وقتی كه از مغرب به اندازه خواندن سه ركعت نماز بگذرد كه اگر كسی مثلا مسافر باشد و تمام نماز عشا را سهوا در این وقت بخواند، احتیاط مستحب آن است كه بعداز نماز مغرب، نماز عشا را دوباره بخواند. و وقت مخصوص نماز عشا موقعی است كه به اندازه خواندن نماز عشا به نصف شب مانده باشد كه اگر كسی تا این موقع نماز مغرب را عمدا نخواند، باید اول نماز عشا و بعد از آن نماز مغرب را بخواند. و بین وقت مخصوص نماز مغرب و وقت مخصوص نماز عشا، وقت مشترك نماز مغرب و عشا است، كه اگر كسی در این وقت اشتباها نماز عشا را پیش از نماز مغرب بخواند و بعداز نماز ملتفت شود،نمازش صحیح است و باید نماز مغرب را بعد از آن بجا آورد.
737 وقت مخصوص و مشترك كه معنی آن در مساله پیش گفته شد، برای اشخاص فرق می كند. مثلا اگر به اندازه خواندن دو ركعت نماز از اول ظهر بگذرد، وقت مخصوص نماز ظهر كسی كه مسافر است، تمام شده و داخل وقت مشترك می شود. و برای كسی كه مسافر نیست، باید به اندازه خواندن چهار ركعت نماز بگذرد.
738 اگر پیش از خواندن نماز مغرب، سهوا مشغول نماز عشا شود و در بین نماز بفهمد كه اشتباه كرده، چنانچه به ركوع ركعت چهارم نرفته است، باید نیت را به نماز مغرب برگرداند و نماز را تمام كند و بعد نماز عشا را بخواند. و اگر به ركوع ركعت چهارم رفته باید نماز را تمام كند، بعد نماز مغرب را بخواند. اما اگر تمام آنچه را خوانده، در وقت مخصوص نماز مغرب خوانده باشد و پیش از ركوع ركعت چهارم یادش بیاید، باید نیت را به نماز مغرب برگرداند و نماز را تمام كند و بعد از آن عشا را بخواند. ولی احتیاط مستحب آن است كه بعد از نماز عشا، دوباره نماز مغرب و عشا را بخواند و این احتیاط خیلی خوب است.
739 آخر وقت نماز عشا نصف شب است. و احتیاط واجب آن است كه برای نماز مغرب و عشا و مانند اینها، شب را از اول غروب تا اذان صبح حساب كرد، و برای نماز شب و مانند آن تا اول آفتاب حساب نمایند.
740 اگر از روی معصیت یا به واسطه عذری نماز مغرب یا نماز عشا را تا نصف شب نخواند، بنابر احتیاط واجب باید تا قبل از اذان صبح بدون اینكه نیت ادا و قضا كند، بجا آورد.
وقت نماز صبح
741 نزدیك اذان صبح از طرف مشرق سفیده ای رو به بالا حركت می كند، كه آن را فجر اول گویند. موقعی كه آن سفیده پهن شد، فجر دوم و اول وقت نماز صبح است. و آخر وقت نماز صبح، موقعی است كه آفتاب بیرون می آید.
احكام وقت نماز
742 موقعی انسان می تواند مشغول نماز شود، كه یقین كند وقت داخل شده است، یا دو مرد عادل به داخل شدن وقت خبر دهند.
743 نابینا و كسی كه در زندان است و مانند اینها بنابر احتیاط واجب باید تا یقین به داخل شدن وقت نكنند، مشغول نماز نشوند. ولی اگر انسان به واسطه ابر یا غبار و مانند اینها كه برای همه مانع از یقین كردن است، نتواند در اول وقت نماز به داخل شدن وقت یقین كند، چنانچه گمان داشته باشد كه وقت داخل شده،می تواند مشغول نماز شود.
744 اگر دو مرد عادل به داخل شدن وقت خبر دهند یا انسان یقین كند كه وقت نماز شده و مشغول نماز شود و در بین نماز بفهمد كه هنوز وقت داخل نشده، نماز او باطل است. و همچنین است اگر بعد از نماز بفهمد كه تمام نماز را پیش از وقت خوانده. ولی اگر در بین نماز بفهمد وقت داخل شده، یا بعد از نماز بفهمد كه در بین نماز وقت داخل شده، نماز او صحیح است.
745 اگر انسان ملتفت نباشد كه باید با یقین به داخل شدن وقت مشغول نماز شود، چنانچه بعد از نماز بفهمد كه تمام نماز را در وقت خوانده، نماز او صحیح است. و اگر بفهمد تمام نماز را پیش از وقت خوانده یا بفهمد كه در بین نماز وقت داخل شده است، نمازش باطل است.
746 اگر یقین كند وقت داخل شده و مشغول نماز شود و در بین نماز شك كند كه وقت داخل شده یا نه، نماز او باطل است. ولی اگر در بین نماز یقین داشته باشد كه وقت شده و شك كند كه آنچه از نماز خوانده در وقت بوده یا نه، نمازش صحیح است.
747 اگر وقت نماز به قدری تنگ است كه به واسطه به جا آوردن بعضی از كارهای مستحب نماز، مقداری از آن بعد از وقت خوانده می شود، باید آن مستحب را به جا نیاورد. مثلا اگر به واسطه خواندن قنوت مقداری از نماز بعد از وقت خوانده می شود،باید قنوت نخواند.
748 كسی كه به اندازه خواندن یك ركعت نماز وقت دارد، باید نماز را به نیت ادا بخواند. ولی نباید عمدا نماز را تا این وقت ت اخیر بیندازد.
749 كسی كه مسافر نیست، اگر تا مغرب به اندازه خواندن پنج ركعت نماز وقت دارد، باید نماز ظهر و عصر هر دو را بخواند. و اگر كمتر وقت دارد، باید فقط نماز عصر را بخواند و بعدا نماز ظهر را قضا كند. و اگر تا نصف شب به اندازه خواندن پنج ركعت نماز وقت دارد، باید نماز مغرب و عشا را بخواند. و اگر كمتر وقت دارد، باید فقط عشا را بخواند و بعدا باید نماز مغرب را بخواند وبه احتیاط واجب نیت ادا و قضا ننماید.
750 كسی كه مسافر است، اگر تا مغرب به اندازه خواندن سه ركعت نماز وقت دارد، باید نماز ظهر و عصر را بخواند. و اگر كمتر وقت دارد، باید فقط عصر را بخواند و بعدا نماز ظهر را قضا كند. و اگر تا نصف شب به اندازه خواندن چهار ركعت نماز وقت دارد، باید نماز مغرب و عشا را بخواند. و اگر كمتر وقت دارد، باید فقط عشا را بخواند و بعدا مغرب را بدون نیت ادا و قضا بجا آورد.و چنانچه بعد از خواندن عشا معلوم شود كه به مقدار یك ركعت یا بیشتر وقت به نصف شب مانده است، باید فورا نماز مغرب را به نیت ادا بجا آورد.
751 مستحب است انسان نماز را در اول وقت آن بخواند، و راجع به آن خیلی سفارش شده است. و هر چه به اول وقت نزدیكتر باشد، بهتر است. مگر آنكه ت اخیر آن از جهتی بهتر باشد، مثلا صبر كند كه نماز را به جماعت بخواند.
752 هرگاه انسان عذری دارد كه اگر بخواهد در اول وقت نماز بخواند، ناچار است با تیمم نماز بخواند، چنانچه بداند یا احتمال دهد كه عذر او تا آخر وقت باقی است، می تواند در اول وقت نماز بخواند. ولی اگر مثلا لباسش نجس باشدیا عذر دیگری داشته باشد و احتمال دهد كه عذر او از بین می رود، بنابر احتیاط واجب باید صبر كند تا عذرش برطرف شود. و چنانچه عذر او برطرف نشد، در آخر وقت نماز بخواند. و لازم نیست به قدری صبر كند كه فقط بتواند كارهای واجب نماز را انجام دهد، بلكه اگر برای مستحبات نماز مانند اذان و اقامه و قنوت هم وقت دارد، می تواند تیمم كند و نماز را با آن مستحبات بجا آورد.
753 كسی كه مسایل نماز و شكیات و سهویات را نمیداند و احتمال میدهد كه یكی از اینها در نماز پیش آید، باید برای یاد گرفتن اینها نماز را از اول وقت تاخیر بیندازد. ولی اگر اطمینان دارد كه نماز را به طور صحیح تمام می كند، می تواند در اول وقت مشغول نماز شود. پس اگر در نماز مساله ای كه حكم آن را نمی داند پیش نیاید، نماز او صحیح است. و اگر مساله ای كه حكم آن را نمی داند پیش آید، می تواند به یكی از دو طرفی كه احتمال می دهد عمل نماید و نماز را تمام كند. ولی بعد از نماز باید مساله را بپرسد كه اگر نمازش باطل بوده، دوباره بخواند.
754 اگر وقت نماز وسعت دارد و طلبكار هم طلب خود را مطالبه می كند، در صورتی كه ممكن است، باید اول قرض خود را بدهد، بعد نماز بخواند. و همچنین است اگر كار واجب دیگری كه باید كه باید اول مسجد را تطهیر كند، بعد نماز بخواند. و چنانچه اول نماز بخواند معصیت كرده، ولی نماز او صحیح است.
نمازهایی كه باید به ترتیب خوانده شود
755 انسان باید نماز عصر را بعد از نماز ظهر، و نماز عشا را بعد از نماز مغرب بخواند. و اگر عمدا نماز عصر را پیش از نماز ظهر و نماز عشا را پیش از نماز مغرب بخواند، باطل است.
756 اگر به نیت نماز ظهر مشغول نماز شود و در بین نماز یادش بیاید كه نماز ظهر را خوانده است، نمی تواند نیت را به نماز عصر برگرداند، بلكه باید نماز را بشكند و نماز عصر را بخواند. و همینطور است در نماز مغرب و عشا.
757 اگر در بین نماز عصر یقین كند كه نماز ظهر را نخوانده است و نیت را به نماز ظهر برگرداند و داخل ركن شود و بعد یادش بیاید كه نماز ظهر را خوانده بوده، نمازش باطل است و باید نماز عصر را بخواند. ولی اگر پیش از داخل شدن در ركن یادش بیاید، باید نیت را به نماز عصر برگرداند و آنچه به نیت ظهر خوانده، دوباره به نیت عصر بخواند، و نمازش صحیح است.
758 اگر در بین نماز عصر شك كند كه نماز ظهر را خوانده یا نه، باید نیت را به نماز ظهر برگرداند. ولی اگر وقت به قدری كم است كه بعد از تمام شدن نماز مغرب می شود، باید به نیت نماز عصر، نماز را تمام كند و نماز ظهرش قضا ندارد.
759 اگر در نماز عشا پیش از ركوع ركعت چهارم شك كند كه نماز مغرب را خوانده یا نه، چنانچه وقت به قدری كم است كه بعد از تمام شدن نماز، نصف شب می شود، باید به نیت عشا نماز را تمام كند. و اگر بیشتر وقت دارد، باید نیت را به نماز مغرب برگرداند و نماز را سه ركعتی تمام كند، بعد نماز عشا را بخواند.
760 اگر در نماز عشا بعد از رسیدن به ركوع ركعت چهارم، شك كند كه نماز مغرب را خوانده یا نه، باید نماز را تمام كند، بعد نماز مغرب را بخواند. ولی اگراین شك در وقت مخصوص به نماز عشا باشد، خواندن نماز مغرب لازم نیست.
761 اگر انسان نمازی را كه خوانده احتیاطا دوباره بخواند و در بین نماز یادش بیاید، نمازی را كه باید پیش از آن بخواند نخوانده است، نمی تواند نیت را به آن نماز برگرداند. مثلا موقعی كه نماز عصر را احتیاطا می خواند، اگر یادش بیاید نماز ظهر را نخوانده است، نمی تواند نیت را به نماز ظهر برگرداند.
762 برگرداندن نیت از نماز قضا به نماز ادا، و از نماز مستحب به نماز واجب جایز نیست.
763 اگر وقت نماز ادا وسعت داشته باشد، انسان می تواند در بین نماز نیت را به نماز قضا برگرداند، ولی باید برگرداندن نیت به نماز قضا ممكن باشد. مثلا اگر مشغول نماز ظهر است، در صورتی می تواند نیت را به قضای صبح برگرداند كه داخل ركعت سوم نشده باشد.
نمازهای مستحب
764 نمازهای مستحبی زیاد است و آنها را نافله گویند. و بین نمازهای مستحبی، به خواندن نافله های شبانه روز بیشتر سفارش شده، و آنها در غیر روز جمعه سی و چهار ركعتند، كه هشت ركعت آن نافله ظهر و هشت ركعت نافله عصر و چهار ركعت نافله مغرب و دو ركعت نافله عشا و یازده ركعت نافله شب و دو ركعت نافله صبح می باشد. و چون دو ركعت نافله عشا را بنابر احتیاط واجب باید نشسته خواند،یك ركعت حساب می شود. ولی در روز جمعه بر شانزده ركعت نافله ظهر و عصر، چهار ركعت اضافه می شود.
765 از یازده ركعت نافله شب، هشت ركعت آن باید به نیت نافله شب، و دو ركعت آن به نیت نماز شفع، و یك ركعت آن به نیت نماز وتر خوانده شود. و دستور كامل نافله شب در كتابهای دعا گفته شده است.
766 نمازهای نافله را می شود نشسته خواند ولی بهتر است دو ركعت نماز نافله نشسته را یك ركعت حساب كند. مثلا كسی كه می خواهد نافله ظهر را كه هشت ركعت است نشسته بخواند، بهتر است شانزده ركعت بخواند. و اگر می خواهد نماز وتر را نشسته بخواند، دو نماز یك ركعتی نشسته بخواند.
767 نافله ظهر و عصر را در سفر نباید خواند. ولی نافله عشا را به نیت اینكه شاید مطلوب باشد، می تواند بجا آورد.
وقت نافله های یومیه
768 نافله نماز ظهر پیش از نماز ظهر خوانده می شود. و وقت آن از اول ظهر است تا موقعی كه آن مقدار از سایه شاخص كه بعداز ظهر پیدا می شود، به اندازه دو هفتم آن شود. مثلا اگر درازی شاخص هفت وجب باشد، هر وقت مقدار سایه ای كه بعد از ظهر پیدا می شود به دو وجب رسید، آخر وقت نافله ظهر است.
769 نافله عصر پیش از نماز عصر خوانده می شود. و وقت آن تا موقعی است كه آن مقدار از سایه شاخص كه بعد از ظهر پیدا می شود، به چهار هفتم آن برسد. و چنانچه بخواهد نافله ظهر یا نافله عصر را بعد از وقت آنها بخواند، بهتر است نافله ظهر را بعد از نماز ظهر، و نافله عصر را بعد از نماز عصر بخواند. و بنابر احتیاط واجب، نیت ادا و قضا نكند.
770 وقت نافله مغرب، بعد از تمام شدن نماز مغرب است تا وقتی كه سرخی طرف مغرب كه بعد از غروب كردن آفتاب در آسمان پیدا می شود، از بین برود.
771 وقت نافله عشا، بعد از تمام شدن نماز عشا تا نصف شب است. و بهتر است بعد از نماز عشا بلافاصله خوانده شود.
772 نافله صبح پیش از نماز صبح خوانده می شود. و وقت آن بعد از گذشتن از نصف شب، به مقدار خواندن یازده ركعت نماز شب است. ولی احتیاط آن است كه قبل از فجر اول نخوانند، مگر آن كه بعد از نافله شب بلافاصله بخوانند، كه در این صورت مانعی ندارد.
773 وقت نافله شب از نصف شب است تا اذان صبح، و بهتر است نزدیك اذان صبح خوانده شود.
774 مسافر و كسی كه برای او سخت است نافله شب را بعد از نصف شب بخواند، می تواند آن را در اول شب بجا آورد.
نماز غفیله
775 یكی از نمازهای مستحبی نماز غفیله است، كه بین نماز مغرب و عشا خوانده می شود. و وقت آن بعد از نماز مغرب است تا وقتی كه سرخی طرف مغرب از بین برود. و در ركعت اول آن بعد از حمد، باید به جای سوره، این آیه را بخوانند: "و ذا النون اذ ذهب مغاضبا فظن ان لن نقدر علیه فنادی فی الظلمات ان لا اله الا نت سبحانك انی كنت من الظالمین فاستجبنا له و نجیناه من الغم و كذلك ننجی المؤمنین". و در ركعت دوم بعد از حمد به جای سوره، این آیه را بخوانند: "و عنده مفاتح الغیب لا یعلمها الا هو و یعلم ما فی البر و البحر و ما تسقط من ورقة الا یعلمها و لا حبة فی ظلمات الارض و لا رطب و لا یابس الا فی كتاب مبین". و در قنوت آن بگویند: "اللهم انی اسالك بمفاتح الغیب التی لا یعلمها الا انت ان تصلی علی محمد و آل محمد و ان تفعل بی كذا و كذا". و به جای كلمه كذا و كذا حاجتهای خود را بگویند. و بعد بگویند: "اللهم انت ولی نعمتی و القادر علی طلبتی تعلم حاجتی فاسالك بحق محمد و آل محمد علیه و علیهم السلام لما قضیتها لی".
نمازهای واجب
نمازهای واجب شش است: اول: نماز یومیه. دوم: نماز آیات. سوم: نماز میت. چهارم: نماز طواف واجب خانه كعبه. پنجم: نماز قضای پدر كه بر پسر بزرگتر واجب است. ششم: نمازی كه به واسطه اجاره و نذر و قسم و عهد واجب می شود.
نمازهای واجب یومیه
نمازهای واجب یومیه پنج است: ظهر و عصر هر كدام چهار ركعت، مغرب سه ركعت، عشا چهار ركعت، صبح دو ركعت.
728 در سفر باید نمازهای چهار ركعتی را با شرایط ی كه گفته می شود، دو ركعت خواند.
وقت نماز ظهر و عصر
729 اگر چوب یا چیزی مانند آن را راست در زمین هموار فرو برند، صبح كه خورشید بیرون می آید، سایه آن به طرف مغرب می افتد. و هر چه آفتاب بالا می آید،این سایه كم می شود. و در شهرهای ما در اول ظهر شرعی به آخرین درجه كمی می رسد،و ظهر كه گذشت، سایه آن به طرف مشرق برمی گردد. و هر چه خورشید رو به مغرب می رود، سایه زیادتر می شود. بنابر این وقتی سایه به آخرین درجه كمی رسید و دو مرتبه رو به زیاد شدن گذاشت، معلوم می شود ظهر شرعی شده است. ولی در بعضی شهرها مثل مكه كه گاهی موقع ظهر سایه به كلی از بین می رود، بعد از آنكه سایه دوباره پیدا شد، معلوم می شود ظهر شده است.
730 چوب یا چیز دیگری را كه برای معین كردن ظهر به زمین فرو می برند، شاخص گویند.
731 نماز ظهر و عصر هر كدام وقت مخصوص و مشتركی دارند: وقت مخصوص نماز ظهر از اول ظهر است تا وقتی كه از ظهر به اندازه خواندن نماز ظهر بگذرد. و وقت مخصوص نماز عصر موقعی است كه به اندازه خواندن نماز عصر وقت به مغرب مانده باشد، كه اگر كسی تا این موقع نماز ظهر را نخواند، نماز ظهر او قضا شده و باید نماز عصر را بخواند. و ما بین وقت مخصوص نماز ظهر و وقت مخصوص نماز عصر وقت مشترك نماز ظهر و نماز عصر است. و اگر كسی اشتباها نماز ظهر یا عصر را در وقت مخصوص دیگری بخواند، نمازش صحیح است.
732 اگر پیش از خواندن نماز ظهر سهوا مشغول نماز عصر شود و در بین نماز بفهمد اشتباه كرده است، چنانچه در وقت مشترك باشد، باید نیت را به نماز ظهر برگرداند. یعنی نیت كند كه آنچه تا حال خوانده ام و آنچه را مشغولم و آنچه بعد می خوانم، همه نماز ظهر باشد. و بعد از آنكه نماز را تمام كرد، نماز عصر را بخواند. و اگر در وقت مخصوص به ظهر باشد، باید نیت را به نماز ظهر برگرداند و نماز را تمام كند و بعد نماز عصر را بخواند و احتیاط آن است كه دوباره نماز عصر را هم بعد از آن بخواند، و این احتیاط خیلی خوب است.
733 در روز جمعه انسان می تواند به جای نماز ظهر، دو ركعت نماز جمعه بخواند. ولی احتیاط مستحب آن است كه اگر نماز جمعه خواند، نماز ظهر را هم بخواند، و این احتیاط خیلی مطلوب است.
734 احتیاط واجب آن است كه نماز جمعه را از موقعی كه عرفا اول ظهر می گویند، تاخیر نیندازد. و اگر از اوایل ظهر تاخیر افتاد، به جای نماز جمعه نماز ظهر بخواند.
وقت نماز مغرب و عشا
735 مغرب موقعی است كه سرخی طرف مشرق كه بعد از غروب آفتاب پیدا می شود، از بین برود.
736 نماز مغرب و عشا هر كدام وقت مخصوص و مشتركی دارند: وقت مخصوص نماز مغرب از اول مغرب است تا وقتی كه از مغرب به اندازه خواندن سه ركعت نماز بگذرد كه اگر كسی مثلا مسافر باشد و تمام نماز عشا را سهوا در این وقت بخواند، احتیاط مستحب آن است كه بعداز نماز مغرب، نماز عشا را دوباره بخواند. و وقت مخصوص نماز عشا موقعی است كه به اندازه خواندن نماز عشا به نصف شب مانده باشد كه اگر كسی تا این موقع نماز مغرب را عمدا نخواند، باید اول نماز عشا و بعد از آن نماز مغرب را بخواند. و بین وقت مخصوص نماز مغرب و وقت مخصوص نماز عشا، وقت مشترك نماز مغرب و عشا است، كه اگر كسی در این وقت اشتباها نماز عشا را پیش از نماز مغرب بخواند و بعداز نماز ملتفت شود،نمازش صحیح است و باید نماز مغرب را بعد از آن بجا آورد.
737 وقت مخصوص و مشترك كه معنی آن در مساله پیش گفته شد، برای اشخاص فرق می كند. مثلا اگر به اندازه خواندن دو ركعت نماز از اول ظهر بگذرد، وقت مخصوص نماز ظهر كسی كه مسافر است، تمام شده و داخل وقت مشترك می شود. و برای كسی كه مسافر نیست، باید به اندازه خواندن چهار ركعت نماز بگذرد.
738 اگر پیش از خواندن نماز مغرب، سهوا مشغول نماز عشا شود و در بین نماز بفهمد كه اشتباه كرده، چنانچه به ركوع ركعت چهارم نرفته است، باید نیت را به نماز مغرب برگرداند و نماز را تمام كند و بعد نماز عشا را بخواند. و اگر به ركوع ركعت چهارم رفته باید نماز را تمام كند، بعد نماز مغرب را بخواند. اما اگر تمام آنچه را خوانده، در وقت مخصوص نماز مغرب خوانده باشد و پیش از ركوع ركعت چهارم یادش بیاید، باید نیت را به نماز مغرب برگرداند و نماز را تمام كند و بعد از آن عشا را بخواند. ولی احتیاط مستحب آن است كه بعد از نماز عشا، دوباره نماز مغرب و عشا را بخواند و این احتیاط خیلی خوب است.
739 آخر وقت نماز عشا نصف شب است. و احتیاط واجب آن است كه برای نماز مغرب و عشا و مانند اینها، شب را از اول غروب تا اذان صبح حساب كرد، و برای نماز شب و مانند آن تا اول آفتاب حساب نمایند.
740 اگر از روی معصیت یا به واسطه عذری نماز مغرب یا نماز عشا را تا نصف شب نخواند، بنابر احتیاط واجب باید تا قبل از اذان صبح بدون اینكه نیت ادا و قضا كند، بجا آورد.
وقت نماز صبح
741 نزدیك اذان صبح از طرف مشرق سفیده ای رو به بالا حركت می كند، كه آن را فجر اول گویند. موقعی كه آن سفیده پهن شد، فجر دوم و اول وقت نماز صبح است. و آخر وقت نماز صبح، موقعی است كه آفتاب بیرون می آید.
احكام وقت نماز
742 موقعی انسان می تواند مشغول نماز شود، كه یقین كند وقت داخل شده است، یا دو مرد عادل به داخل شدن وقت خبر دهند.
743 نابینا و كسی كه در زندان است و مانند اینها بنابر احتیاط واجب باید تا یقین به داخل شدن وقت نكنند، مشغول نماز نشوند. ولی اگر انسان به واسطه ابر یا غبار و مانند اینها كه برای همه مانع از یقین كردن است، نتواند در اول وقت نماز به داخل شدن وقت یقین كند، چنانچه گمان داشته باشد كه وقت داخل شده،می تواند مشغول نماز شود.
744 اگر دو مرد عادل به داخل شدن وقت خبر دهند یا انسان یقین كند كه وقت نماز شده و مشغول نماز شود و در بین نماز بفهمد كه هنوز وقت داخل نشده، نماز او باطل است. و همچنین است اگر بعد از نماز بفهمد كه تمام نماز را پیش از وقت خوانده. ولی اگر در بین نماز بفهمد وقت داخل شده، یا بعد از نماز بفهمد كه در بین نماز وقت داخل شده، نماز او صحیح است.
745 اگر انسان ملتفت نباشد كه باید با یقین به داخل شدن وقت مشغول نماز شود، چنانچه بعد از نماز بفهمد كه تمام نماز را در وقت خوانده، نماز او صحیح است. و اگر بفهمد تمام نماز را پیش از وقت خوانده یا بفهمد كه در بین نماز وقت داخل شده است، نمازش باطل است.
746 اگر یقین كند وقت داخل شده و مشغول نماز شود و در بین نماز شك كند كه وقت داخل شده یا نه، نماز او باطل است. ولی اگر در بین نماز یقین داشته باشد كه وقت شده و شك كند كه آنچه از نماز خوانده در وقت بوده یا نه، نمازش صحیح است.
747 اگر وقت نماز به قدری تنگ است كه به واسطه به جا آوردن بعضی از كارهای مستحب نماز، مقداری از آن بعد از وقت خوانده می شود، باید آن مستحب را به جا نیاورد. مثلا اگر به واسطه خواندن قنوت مقداری از نماز بعد از وقت خوانده می شود،باید قنوت نخواند.
748 كسی كه به اندازه خواندن یك ركعت نماز وقت دارد، باید نماز را به نیت ادا بخواند. ولی نباید عمدا نماز را تا این وقت ت اخیر بیندازد.
749 كسی كه مسافر نیست، اگر تا مغرب به اندازه خواندن پنج ركعت نماز وقت دارد، باید نماز ظهر و عصر هر دو را بخواند. و اگر كمتر وقت دارد، باید فقط نماز عصر را بخواند و بعدا نماز ظهر را قضا كند. و اگر تا نصف شب به اندازه خواندن پنج ركعت نماز وقت دارد، باید نماز مغرب و عشا را بخواند. و اگر كمتر وقت دارد، باید فقط عشا را بخواند و بعدا باید نماز مغرب را بخواند وبه احتیاط واجب نیت ادا و قضا ننماید.
750 كسی كه مسافر است، اگر تا مغرب به اندازه خواندن سه ركعت نماز وقت دارد، باید نماز ظهر و عصر را بخواند. و اگر كمتر وقت دارد، باید فقط عصر را بخواند و بعدا نماز ظهر را قضا كند. و اگر تا نصف شب به اندازه خواندن چهار ركعت نماز وقت دارد، باید نماز مغرب و عشا را بخواند. و اگر كمتر وقت دارد، باید فقط عشا را بخواند و بعدا مغرب را بدون نیت ادا و قضا بجا آورد.و چنانچه بعد از خواندن عشا معلوم شود كه به مقدار یك ركعت یا بیشتر وقت به نصف شب مانده است، باید فورا نماز مغرب را به نیت ادا بجا آورد.
751 مستحب است انسان نماز را در اول وقت آن بخواند، و راجع به آن خیلی سفارش شده است. و هر چه به اول وقت نزدیكتر باشد، بهتر است. مگر آنكه ت اخیر آن از جهتی بهتر باشد، مثلا صبر كند كه نماز را به جماعت بخواند.
752 هرگاه انسان عذری دارد كه اگر بخواهد در اول وقت نماز بخواند، ناچار است با تیمم نماز بخواند، چنانچه بداند یا احتمال دهد كه عذر او تا آخر وقت باقی است، می تواند در اول وقت نماز بخواند. ولی اگر مثلا لباسش نجس باشدیا عذر دیگری داشته باشد و احتمال دهد كه عذر او از بین می رود، بنابر احتیاط واجب باید صبر كند تا عذرش برطرف شود. و چنانچه عذر او برطرف نشد، در آخر وقت نماز بخواند. و لازم نیست به قدری صبر كند كه فقط بتواند كارهای واجب نماز را انجام دهد، بلكه اگر برای مستحبات نماز مانند اذان و اقامه و قنوت هم وقت دارد، می تواند تیمم كند و نماز را با آن مستحبات بجا آورد.
753 كسی كه مسایل نماز و شكیات و سهویات را نمیداند و احتمال میدهد كه یكی از اینها در نماز پیش آید، باید برای یاد گرفتن اینها نماز را از اول وقت تاخیر بیندازد. ولی اگر اطمینان دارد كه نماز را به طور صحیح تمام می كند، می تواند در اول وقت مشغول نماز شود. پس اگر در نماز مساله ای كه حكم آن را نمی داند پیش نیاید، نماز او صحیح است. و اگر مساله ای كه حكم آن را نمی داند پیش آید، می تواند به یكی از دو طرفی كه احتمال می دهد عمل نماید و نماز را تمام كند. ولی بعد از نماز باید مساله را بپرسد كه اگر نمازش باطل بوده، دوباره بخواند.
754 اگر وقت نماز وسعت دارد و طلبكار هم طلب خود را مطالبه می كند، در صورتی كه ممكن است، باید اول قرض خود را بدهد، بعد نماز بخواند. و همچنین است اگر كار واجب دیگری كه باید كه باید اول مسجد را تطهیر كند، بعد نماز بخواند. و چنانچه اول نماز بخواند معصیت كرده، ولی نماز او صحیح است.
نمازهایی كه باید به ترتیب خوانده شود
755 انسان باید نماز عصر را بعد از نماز ظهر، و نماز عشا را بعد از نماز مغرب بخواند. و اگر عمدا نماز عصر را پیش از نماز ظهر و نماز عشا را پیش از نماز مغرب بخواند، باطل است.
756 اگر به نیت نماز ظهر مشغول نماز شود و در بین نماز یادش بیاید كه نماز ظهر را خوانده است، نمی تواند نیت را به نماز عصر برگرداند، بلكه باید نماز را بشكند و نماز عصر را بخواند. و همینطور است در نماز مغرب و عشا.
757 اگر در بین نماز عصر یقین كند كه نماز ظهر را نخوانده است و نیت را به نماز ظهر برگرداند و داخل ركن شود و بعد یادش بیاید كه نماز ظهر را خوانده بوده، نمازش باطل است و باید نماز عصر را بخواند. ولی اگر پیش از داخل شدن در ركن یادش بیاید، باید نیت را به نماز عصر برگرداند و آنچه به نیت ظهر خوانده، دوباره به نیت عصر بخواند، و نمازش صحیح است.
758 اگر در بین نماز عصر شك كند كه نماز ظهر را خوانده یا نه، باید نیت را به نماز ظهر برگرداند. ولی اگر وقت به قدری كم است كه بعد از تمام شدن نماز مغرب می شود، باید به نیت نماز عصر، نماز را تمام كند و نماز ظهرش قضا ندارد.
759 اگر در نماز عشا پیش از ركوع ركعت چهارم شك كند كه نماز مغرب را خوانده یا نه، چنانچه وقت به قدری كم است كه بعد از تمام شدن نماز، نصف شب می شود، باید به نیت عشا نماز را تمام كند. و اگر بیشتر وقت دارد، باید نیت را به نماز مغرب برگرداند و نماز را سه ركعتی تمام كند، بعد نماز عشا را بخواند.
760 اگر در نماز عشا بعد از رسیدن به ركوع ركعت چهارم، شك كند كه نماز مغرب را خوانده یا نه، باید نماز را تمام كند، بعد نماز مغرب را بخواند. ولی اگراین شك در وقت مخصوص به نماز عشا باشد، خواندن نماز مغرب لازم نیست.
761 اگر انسان نمازی را كه خوانده احتیاطا دوباره بخواند و در بین نماز یادش بیاید، نمازی را كه باید پیش از آن بخواند نخوانده است، نمی تواند نیت را به آن نماز برگرداند. مثلا موقعی كه نماز عصر را احتیاطا می خواند، اگر یادش بیاید نماز ظهر را نخوانده است، نمی تواند نیت را به نماز ظهر برگرداند.
762 برگرداندن نیت از نماز قضا به نماز ادا، و از نماز مستحب به نماز واجب جایز نیست.
763 اگر وقت نماز ادا وسعت داشته باشد، انسان می تواند در بین نماز نیت را به نماز قضا برگرداند، ولی باید برگرداندن نیت به نماز قضا ممكن باشد. مثلا اگر مشغول نماز ظهر است، در صورتی می تواند نیت را به قضای صبح برگرداند كه داخل ركعت سوم نشده باشد.
نمازهای مستحب
764 نمازهای مستحبی زیاد است و آنها را نافله گویند. و بین نمازهای مستحبی، به خواندن نافله های شبانه روز بیشتر سفارش شده، و آنها در غیر روز جمعه سی و چهار ركعتند، كه هشت ركعت آن نافله ظهر و هشت ركعت نافله عصر و چهار ركعت نافله مغرب و دو ركعت نافله عشا و یازده ركعت نافله شب و دو ركعت نافله صبح می باشد. و چون دو ركعت نافله عشا را بنابر احتیاط واجب باید نشسته خواند،یك ركعت حساب می شود. ولی در روز جمعه بر شانزده ركعت نافله ظهر و عصر، چهار ركعت اضافه می شود.
765 از یازده ركعت نافله شب، هشت ركعت آن باید به نیت نافله شب، و دو ركعت آن به نیت نماز شفع، و یك ركعت آن به نیت نماز وتر خوانده شود. و دستور كامل نافله شب در كتابهای دعا گفته شده است.
766 نمازهای نافله را می شود نشسته خواند ولی بهتر است دو ركعت نماز نافله نشسته را یك ركعت حساب كند. مثلا كسی كه می خواهد نافله ظهر را كه هشت ركعت است نشسته بخواند، بهتر است شانزده ركعت بخواند. و اگر می خواهد نماز وتر را نشسته بخواند، دو نماز یك ركعتی نشسته بخواند.
767 نافله ظهر و عصر را در سفر نباید خواند. ولی نافله عشا را به نیت اینكه شاید مطلوب باشد، می تواند بجا آورد.
وقت نافله های یومیه
768 نافله نماز ظهر پیش از نماز ظهر خوانده می شود. و وقت آن از اول ظهر است تا موقعی كه آن مقدار از سایه شاخص كه بعداز ظهر پیدا می شود، به اندازه دو هفتم آن شود. مثلا اگر درازی شاخص هفت وجب باشد، هر وقت مقدار سایه ای كه بعد از ظهر پیدا می شود به دو وجب رسید، آخر وقت نافله ظهر است.
769 نافله عصر پیش از نماز عصر خوانده می شود. و وقت آن تا موقعی است كه آن مقدار از سایه شاخص كه بعد از ظهر پیدا می شود، به چهار هفتم آن برسد. و چنانچه بخواهد نافله ظهر یا نافله عصر را بعد از وقت آنها بخواند، بهتر است نافله ظهر را بعد از نماز ظهر، و نافله عصر را بعد از نماز عصر بخواند. و بنابر احتیاط واجب، نیت ادا و قضا نكند.
770 وقت نافله مغرب، بعد از تمام شدن نماز مغرب است تا وقتی كه سرخی طرف مغرب كه بعد از غروب كردن آفتاب در آسمان پیدا می شود، از بین برود.
771 وقت نافله عشا، بعد از تمام شدن نماز عشا تا نصف شب است. و بهتر است بعد از نماز عشا بلافاصله خوانده شود.
772 نافله صبح پیش از نماز صبح خوانده می شود. و وقت آن بعد از گذشتن از نصف شب، به مقدار خواندن یازده ركعت نماز شب است. ولی احتیاط آن است كه قبل از فجر اول نخوانند، مگر آن كه بعد از نافله شب بلافاصله بخوانند، كه در این صورت مانعی ندارد.
773 وقت نافله شب از نصف شب است تا اذان صبح، و بهتر است نزدیك اذان صبح خوانده شود.
774 مسافر و كسی كه برای او سخت است نافله شب را بعد از نصف شب بخواند، می تواند آن را در اول شب بجا آورد.
نماز غفیله
775 یكی از نمازهای مستحبی نماز غفیله است، كه بین نماز مغرب و عشا خوانده می شود. و وقت آن بعد از نماز مغرب است تا وقتی كه سرخی طرف مغرب از بین برود. و در ركعت اول آن بعد از حمد، باید به جای سوره، این آیه را بخوانند: "و ذا النون اذ ذهب مغاضبا فظن ان لن نقدر علیه فنادی فی الظلمات ان لا اله الا نت سبحانك انی كنت من الظالمین فاستجبنا له و نجیناه من الغم و كذلك ننجی المؤمنین". و در ركعت دوم بعد از حمد به جای سوره، این آیه را بخوانند: "و عنده مفاتح الغیب لا یعلمها الا هو و یعلم ما فی البر و البحر و ما تسقط من ورقة الا یعلمها و لا حبة فی ظلمات الارض و لا رطب و لا یابس الا فی كتاب مبین". و در قنوت آن بگویند: "اللهم انی اسالك بمفاتح الغیب التی لا یعلمها الا انت ان تصلی علی محمد و آل محمد و ان تفعل بی كذا و كذا". و به جای كلمه كذا و كذا حاجتهای خود را بگویند. و بعد بگویند: "اللهم انت ولی نعمتی و القادر علی طلبتی تعلم حاجتی فاسالك بحق محمد و آل محمد علیه و علیهم السلام لما قضیتها لی".